W przeszłości było wiele książek zakazanych z różnych względów. Hipotetycznie mogły zaniżać morale społeczeństwa, poglądy w nich były niezgodne z poglądami rządu lub ideologie w nich przedstawione mogły być szkodliwe. Kościół również miał i ma książki, których zabrania czytać, tłumacząc to ukazaniem kościoła w złym świetle lub propagujące okultyzm i satanizm. A jakie książki były zakazane lub są nadal w niektórych państwach? Dzisiaj postaram się je wam przedstawić.

"Mein Kampf" ~Adolf Hitler - Książka składa się z dwóch części. Pierwsza to życiorys autora, natomiast druga zawiera jego teorie antysemickie i narodowo-socjalistyczne. Dowodził w niej, że “rasą panów” są Aryjczycy, a szczególnie Niemcy. Słowianie natomiast to najniższa z warstw aryjskich, przeznaczona do prac niewolniczych. Według niego najgorszą grupą, wręcz szkodliwą byli Żydzi. Jego zdaniem wszędzie, gdzie mieszkałby choćby jeden Niemiec, Rzesza Niemiecka ma prawo zbrojnie wejść na te tereny, aby go chronić. Dzielił ludzkość na trzy grupy: twórców kultury, jej krzewicieli oraz burzycieli kultury. Do pierwszej należeli Aryjczycy, drugiej np.: Japończycy. Natomiast ostatnia to Żydzi, którzy według niego nie są zdolni do tworzenia kultury. Zapowiedział też budowę “Wielkich Niemiec” na terenach zabranych sąsiadom.

W 1948 prawa autorskie książki alianci przekazali Bawarii na podstawie wyroku w Monachium. Rząd Bawarii przeciwdziałał rozpowszechnianiu książki, nie udzielając zgody na wydawanie jej. 31 grudnia 2015 roku prawa autorskie wygasły. W Austrii posiadanie, sprzedawanie oraz wydawanie tego tytułu jest karalne (z wyjątkiem wydania krytycznego). We Francji sprzedaż także jest zakazana, zezwala się czytanie wersji tylko z komentarzem historycznym. W Holandii można posiadać taki egzemplarz, ale obrót jest karalny. Książka zakazana jest jeszcze w: Meksyku, Hiszpanii, Argentynie, Rosji. Natomiast w Polsce dozwolone są wydania z lat:
- 1992 - tłumaczenie z języka niemieckiego;
- 1992 - tłumaczenie z języka angielskiego, z poprawkami np.: bez powtórzeń;
- 1998 – po polsku, bez komentarzy;
- 2005
- 2020 - tłumaczenie z języka niemieckiego - dokładne. Jest to wydanie krytyczne m. in. z biografią Adolfa Hitlera i ponad 2000 przypisami;

Książka była/jest zakazana z powodu szkodliwych poglądów, rasizmu, antysemityzmu, wszelkiego języka nienawiści, itd. Czy powinna nadal być zakazana? Jest to sprawa kontrowersyjna, ilu ludzi tyle zdań za lub przeciw. Ja natomiast uważam, że powinna być dostępna, ale jako wydanie krytyczne, opisane sumiennie, dokładnie, aby czytelnik zrozumiał skąd się wzięły poglądy autora. Ponadto sądzę, że na końcu autor krytyki powinien dodać, dlaczego myślenie Hitlera jest szkodliwe i do czego może prowadzić. Najbliższe mojemu zdaniu jest wydanie w Polsce z 2020 roku.

"Manifest komunistyczny" ~ Friedrich Engels i Karl Marks - historia wszystkich społeczeństw to skutek walk klasowych. Ludzkość jest podzielona na wyzyskiwaczy i wyzyskiwanych, którzy ciągle toczą walki. Rozwój technologiczny sprawił, że różnice stały się jeszcze wyraźniejsze i obejmują całe społeczeństwo. Gwałtowny rozwój przemysłu i handlu zapewnił burżuazji decydującą rolę w życiu politycznym, przez co wszelkie relacje międzyludzkie zastąpiła brutalna gra interesów. Według Marksa zbliża się czas decydujących rozstrzygnięć w walce klasowej. Zadaniem komunistów (proletariusze, którzy rozumieją swoje położenie i całą zaistniałą sytuację) jest doprowadzenie klasy robotniczej do zdobycia władzy i położenia kresu rządom burżuazji. Autorzy uważają, że zniesienie prywatnej własności środków produkcji nie zagraża egzystencji państwa, bo jednak większa część społeczeństwa nie posiada ich, a społeczeństwo i tak istnieje. Ogólnie cała książka oparta jest na analizie struktur społecznych oraz zbliżających się walkach klasowych i zmianie ustroju kraju.

Książka w XIX i XX wieku wywarła duży wpływ na kształtowanie się społeczeństw. Wizja socjalizmu dla wielu wydawała się niemożliwa do osiągnięcia, utopijna. W ustroju komunistycznym książka często była lekturą obowiązkową. Przyczyniła się do rozpowszechnienia komunizmu. Gdy ustrój upadł i został usunięty z wielu państw np.: Polska, społeczeństwo było negatywnie nastawione do wszystkiego co było związane z komunizmem. Manifest komunistyczny może nie został zakazany, ale na pewno wykluczony z książek godnych przeczytania i polecenia przez wielu Polaków. Do dnia dzisiejszego jest rzadko czytany.

"Folwark zwierzęcy" ~ George Orwell - głównymi bohaterami są zwierzęta, które organizują bunt na Folwarku Dworskim pana Jonesa. Domagają się dobrego traktowania i wolności. Wypędzają właściciela, a władzę obejmują świnie. Na czele staje Snowball i Napoleon. Wszystkie zwierzęta wytrwale pracują, aby odbudować folwark. Po pewnym czasie Napoleon doprowadza do śmierci Snowballa i zostaje dyktatorem tyranem, m.in. zabiera sukom szczenięta i wychowuje je na agresywne i oddane mu bestie, które terroryzują mieszkańców folwarku. Prawa, które na początku zostały zapisane przestają obowiązywać: Snowball zawiera współpracę z ludźmi i zaczyna ich naśladować, który zakaz zabijania zwierząt już nie istnieje. Ginie jeden z najsilniejszych i najwytrwalszych koni – Boxer, zasłabł przy pracy i został wywieziony do rzeźni. Zwierzęta są coraz bardziej terroryzowane. Folwark zostaje doprowadzony do ruiny, zwierzęta są głodne i zaniedbane. Wkraczają ludzie i przejmują władzę, zasiadają ze świniami i ucztują. Natomiast zwierzęta zaglądają przez okno i z przerażeniem stwierdzają, że pomiędzy ludźmi a świniami nie ma żadnej różnicy.

Książka została wydana w 1945 roku. Poprzez duże nawiązania do komunizmu nie była akceptowana przez władze komunistyczne. Zakazana była w stalinowskim ZSRR. Sam autor miał problem z wydaniem jej. Orwell w swojej powieści krytykuje każdy rodzaj totalitaryzmu. W niektórych państwach jest zakazana do dziś np. na Kubie, w Korei Północnej, czy Kenii – za krytykę korupcji, a w Emiratach Arabskich za przedstawienie mówiącej świni, co jest sprzeczne z wartościami muzułmańskimi.

"Lolita" ~ Vladimir Nabokov - była zakazana i potępiana ze względu na możliwości obniżania moralności społeczeństwa. O czym opowiada książka? O pedofili. Główny bohater – Humbert – prowadzi pamiętnik, opowiada o swoim życiu. Początkowo jest to jego młodość, pierwsze małżeństwo i rozwód. Konkretniejsza akcja rozpoczyna się, gdy trafia do domu pani Haze. Najpierw chce szybko opuścić owe miejsce, ale gdy wchodzi do ogrodu zauważa 12- letnią Dolores. Dziewczynka jest dla niego idealnym ukazaniem nimfetki. Dziewczynka wyjeżdża na letni obóz, a jej matka – Charlotta stawia warunek Humbertowi: albo zostanie w jej domu i się z nią ożeni, albo natychmiast opuści miejsce. Mężczyzna początkowo jest przerażony, ale z czasem dostrzega plusy sytuacji. W końcu odbywa się ślub. Charlotta nie zdaje sobie sprawy, że budzi wstręt w mężu, a obiektem pożądania dla niego jest jej córka. Prawdy dowiaduje się dopiero, gdy znajduje jego pamiętnik. Kobieta pisze listy, chce uciec z córką. Ale gdy wybiega by je wysłać, zostaje potrącona i gnie na miejscu. Humbert odbiera Lo z obozu. Nocują w motelu, mężczyzna podaje dziewczynce środki nasenne licząc na to, że będzie mógł ją wykorzystać. Leki nie działają, ale Dolores sama uwodzi ojczyma. Przez pewien czas jeszcze podróżują, aż do momentu, gdy osiadają w Beardsley. Humbert wysyła Lo do prywatnej szkoły dla dziewcząt. Za namową dyrekcji zgadza się na udział Dolores w przedstawieniu “Zaklęci Łowcy”. Autor sztuki jest zachwycony grą aktorska Lo. Przed premierą między bohaterami wybucha kłótnia, dziewczyna wybiega z domu. Gdy Humbert znajduje ją chwilę później, ta mu mówi, że chce opuścić miasteczko i znów podróżować. Mężczyzna początkowo jest zachwycony propozycją, ale w trakcie ma wrażenie, że ktoś go śledzi. Kiedy Dolores nagle zaczyna ciężko chorować, zostaje przewieziona do szpitala, skąd pewnej nocy wypisuje ją “wujek” - Claire Quilty - twórca sztuki “Zaklęci Łowcy”, tak jak Humbert jest pedofilem. Główny bohater próbuje odnaleźć Lo. Po kilku latach dostaje list od Dolores (ma już 17 lat), w którym pisze, że potrzebuje pieniędzy. Ma już męża i jest w ciąży. Humbert daje jej pieniądze należne jako spadek po matce. Mężczyzna jedzie do rezydencji Quilty’ego i go zabija, zostaje aresztowany. Umiera przed procesem na zawał serca. 

Wydawnictwa, do których zgłosił się Nabokov nie chciały wydać jego książki. Dopiero wydawnictwo pornograficzne się zgodziło, ale pod warunkiem, że powieść nie będzie miała anonimowego nazwiska a jego własne. John Gordon uważał Lolitę za “niepohamowaną pornografię”, za którą autor powinien trafić do więzienia. Główny bohater w powieści spisuje i opowiada swoje przeżycia, wspomnienia, dlatego pedofilia nie jest ukazana jako coś złego, Humbert wręcz próbuje się “wybielić”. Nabokov w swoich wywiadach podkreślał, że tą książką chciał pokazać hipokryzję czytelnika, który w pewnym momencie rozumie pedofila i go usprawiedliwia. Jest to scena, gdy Dolores sama uwodzi ojczyma, tylko tyle, że to zadaniem dorosłych jest stawianie wyraźnych, nieprzekraczalnych granic. Powieść porusza trudny temat, ale obecny w naszej kulturze i społeczeństwie - problem seksualizacji dzieci.

"Cierpienia młodego Wertera" ~ Johann Wolfgang Von Goethe - gdy tytułowy bohater przybywa do Waldheim poznaje piękną Lottę, w której od razu się zakochuje. Niestety dziewczyna ma już narzeczonego, który aktualnie przebywa poza miasteczkiem. Werter czuł, że Lotta jest jego bratnią duszą. Kiedy Albert powraca do miasteczka, Werter je opuszcza i postanawia pracować jako sekretarz pewnego posła. Pracodawca był oschły, uciążliwy i wiecznie niezadowolony z życia. Główny bohater został zaproszony na jedno z przyjęć arystokracji jako mieszczanin. Został przez to bardzo upokorzony. Dowiedział się również o ślubie Lotty z Albertem. Wraca do Waldheim, sądząc, że najlepiej czuje się w pobliżu Lotty. Jak się okazuje jest mu coraz ciężej. Często pojawiał się u młodej pary, rozmawiał z nimi o samobójstwie, ostatecznie pożyczył od Alberta pistolety. Pewnej nocy zastrzelił się, wcześniej żegnając się listownie z Lottą. 

Początkowo krytycy zgodnie podkreślali wartość literacką dzieła, jednak z czasem pojawiły się głosy, że powinien potępiać samobójstwo głównego bohatera, m.in. w Niemczech zapanowała moda na tzw. werteryzm. Mężczyźni zaczęli się ubierać jak główny bohater. Zaczęto się obawiać, że zapanuje również moda na samobójstwa. Przypadków było niewiele, ale tłumaczono je nieszczęśliwą miłością. Książka została zakazana w niektórych częściach Niemiec i Danii. Kościół katolicki również potępiał dzieło za popieranie samobójstwa i wzywanie do niemoralnych działań. Obawiano się, że Werter może zainspirować młode pokolenie i liczba samobójstw z powodu nieszczęśliwej miłości wzrośnie.

"Szerszeń" ~ Ethel Lilian Voynich – Artur należy do ugrupowania Młodych Włoch. Dużo czasu spędza w bibliotece pobliskiego seminarium, gdzie rozmawia z księdzem Montanellim. Niestety, ale zaproponowano mu biskupstwo, przez co na jego miejsce przyjdzie inny kapłan. Artur spowiada się u niego. Po kilku dniach zostaje aresztowany, ponieważ jak się okazuje nowy spowiednik był szpiegiem. Główny bohater nie wydaje znajomych ze związku Młodych Włoch. Po kilku dniach zostaje wypuszczony. Chłopak dowiaduje się, że jego ojcem jest biskup Montanelli. Rivarez ucieka do Ameryki Południowej. Zostawia list, który ma sugerować, że popełnił samobójstwo. Mija 13 lat. Uzyskuje pseudonim Szerszeń (pisze kąśliwe utwory). Zostaje poproszony o pisanie satyr, w których ma wyśmiewać kościół i politykę. Ostatecznie zostaje pojmany i od Montanelliego ma zależeć, czy zostanie osądzony przez sąd wojenny. Artur każe mu wybierać między sobą a Bogiem. Kapłan wychodzi, co oznacza dla więźnia sąd wojenny. Rivarez zostaje skazany na rozstrzelanie. Początkowo strzelcy nie celują w niego, ale ostatecznie muszą go zabić. Podczas procesji Bożego Ciała Montanelli tłucze monstrancję a także przeklina ludzi i Boga.

Książka jest kontrowersyjna, była zakazana pod względem religijnym. Kościół był ukazany jako miejsce idealne do pozyskiwania wiedzy przez spiskowców. Momentem, który wielu może oburzyć, jest scena niszczenia monstrancji i przeklinania Boga przez biskupa Montanelliego. Władze kościoła stwierdziły, że powieść ukazuje kościół w bardzo złym świetle, dlatego wydania były opóźnione. Książka została napisana w 1897 roku, wtedy też została wydana w Stanach Zjednoczonych. Natomiast w Polsce dopiero w 1911 roku.

"Biblia Szatana" ~ Anton Szandor La Vey - składa się z czterech ksiąg:
- Piekielna diatryba (Księga Szatana) - jest to poemat przedstawiający satanizm i jego nauki;
- Księga Lucyfera - składa się z dwunastu esejów o Bogu, życiu pozagrobowym, podstawach satanizmu, psychicznych wampirach;
- Księga Beliala - główna tematyka to magia;
- Księga Lewiatana - dokładne opisy rytuałów, spis piekielnych imion.
Anton Szandor La Vey (Czarny Papież) był założycielem i najwyższym kapłanem Kościoła Szatana. Książka jest zakazana m. in. przez kościół katolicki ze względu na propagowanie satanizmu. Anton Szandor La Vey napisał jeszcze m. in. Szatańską Czarownicę.

"Szatańskie wersety" ~ Salman Rushdie - Powieść wywołała ogromne kontrowersje wśród muzułmanów. Uważano ją za bluźnierczą. 14 lutego 1989 Ruhollah Chomejni ogłosił oficjalnie fatwę o treści: “Informuję dumnych muzułmanów na świecie, że autor książki Szatańskie wersety - która jest przeciwko islamowi, Prorokowi i Koranowi – jak i wszyscy, którzy są uwikłani w jej publikowanie i są świadomi jej zawartości, niniejszym są skazani na śmierć.” Na skutek nakazu zostali zamordowani: japoński tłumacz - Hitoshi Igarashi, włoski tłumacz - Ettore Capriolo. W budynkach kilku wydawnictw podłożono bomby. Wydanie polskie ukazało się w 1992, jednak nie ujawniono wydawcy, tłumacza ani nakładu.

Jak się okazuje "Harry Potter" ~ J.K. Rowling również może być kontrowersyjny. Niektórzy uważają, że promuje okultyzm. Oficjalnie Kościół Katolicki nie wydał żadnego oświadczenia w tej sprawie, ale jednak znajdują się księża, którym ta książka wyjątkowo się nie podoba. Dochodziło nawet do palenia książki przez kapłanów.

Przedstawiłam najbardziej znane i kontrowersyjne książki, które były lub są zakazane i potępiane. Czy zakazywanie czytania książek coś daje? Uważam, że nie. Przeczytanie książki nie spowoduje, że drastycznie zmienimy swoje zdanie na dany temat, nie zmieni zupełnie naszego postrzegania świata. Padają też uzasadnienia, że zakazując np. książek związanych z magią i satanizmem lub typowo przedstawiających szkodliwe zdanie autorów (Mein Kampf) uniknie się różnych praktyk religijnych lub świętowania rocznic przez zwolenników np. Adolfa Hitlera. Tylko, że zakazanie spowoduje rozwinięcie czarnego rynku, który i tak te książki dodrukuje lub zachęci przemytników do dostarczania danego tytułu. Uważam, że czytanie książek “zakazanych” umożliwia na spojrzenie na dany problem z innej perspektywy. Dostarcz ciekawostek i informacji. Jak dobrze wszyscy wiemy czytanie ma wiele plusów. Tak samo sądzi Ray Bradbury - “Są gorsze przestępstwa niż palenie książek. Na przykład - nieczytanie ich.”

Kinga Messyasz (IIIJ)