Adam Mickiewicz

Dzieciństwo i młodość poety
Poeta urodził się 24 grudnia 1798 r. w Zaosiu na dawnych ziemiach litewskich. Wychowywał się w pobliskim Nowogródku. Jego ojciec Mikołaj był zdeklasowanym szlachcicem herbu Poraj, pracował jako obrońca sądowy. Adam nie mógł więc liczyć na finansowe wsparcie rodziny, musiał polegać na własnej wiedzy, talencie i umiejętnościach. Rodzinna historia głosiła, że jako małe dziecko nieszczęśliwie wypadł z okna i matka zabrała go do miejscowego kościoła i ofiarowała pod opiekę Matce Boskiej, o czym mówi Inwokacja Pana Tadeusza. Po ukończeniu miejscowej, prowadzonej przez dominikanów, szkoły (1815) udał się na studia filologiczno-historyczne do Wilna. Utrzymywał się ze stypendium, które po ukończeniu studiów (1819) musiał odpracować jako nauczyciel szkoły powiatowej w Kownie (1819 – 1823). Za pracą nauczyciela nie przepadał, narzekał na mało zdolnych i mało pracowitych uczniów. W czasie studiów duży wpływ na kształtowanie się jego osobowości, wiedzy i poetyckiego talentu wywarli zwłaszcza tacy profesorowie, jak filolog klasyczny Ernest Groddeck, historyk i teoretyk literatury Leon Borowski oraz historyk Joachim Lelewel.

Filomaci i filareci
W roku 1811 wspólnie z najbliższymi przyjaciółmi – Tomaszem Zanem, Janem Czeczotem, Józefem Jeżowskim, Onufrym Pietraszkiewiczem, Franciszkiem Malewskim – Mickiewicz założył tajne Towarzystwo Filomatów (Miłośników Nauki), a następnie Towarzystwo Filaretów (Miłośników Cnoty). Te nielegalne stowarzyszenia, prowadząc pracę samokształceniową, miały na celu przygotowanie młodzieży do działalności na rzecz narodu pozbawionego własnej państwowości. Literackim wyrazem atmosfery i doświadczeń tamtego czasu stała się m. in. Pieśń filaretów (1820), a najogólniejszym programem ideowym Towarzystwa Oda do młodości (1820).

Nieszczęśliwa miłość
Innym ważnym doświadczeniem młodzieńczym poety była nieszczęśliwa miłość do Marii Wereszczakówny. Na drodze do szczęścia kochanków stanął niski status społeczny i majątkowy Adama Mickiewicza. Z woli rodziców Maria stanęła na ślubnym kobiercu z hrabią Wawrzyńcem Puttkamerem (1821). Zakochana w poecie Maria pozostała więc dla niego jedynie Marylą, uosabiającą w jego utworach romantyczny ideał miłości. Trzecim doświadczeniem Mickiewicza był kontakt z folklorem. Znajomość ludowych – zarówno polskich, jak i białoruskich – pieśni, baśni, podań i obrzędów przyszły poeta wyniósł już z rodzinnego domu, a następnie nieustannie je wzbogacał. W tych formach ludowej kultury dostrzegał wyraz narodowej tradycji oraz źródło inspiracji do tworzenia nowego typu poezji. Literackim owocem tej inspiracji stały się Ballady i romanse (1822), Dziadów część II i IV oraz Grażyna (1823). Rok opublikowania pierwszego tomu Poezji Mickiewicza (1822) przyjęto jako datę początku romantyzmu w Polsce.

Więzienie i zesłanie
Po wykryciu w roku 1823 organizacji filomackich władze carskie osadziły Mickiewicza w zamienionym na więzienie klasztorze bazylianów w Wilnie. (Do dziś zachowała się cela, w której siedział, nazywana celą Konrada). Po procesie skazano go jesienią 1824 r. wraz z kolegami na osiedlenie się w głębi Rosji. Więzienie, proces i zesłanie – to kolejne etapy życiowych doświadczeń i charakterystyczne rysy romantycznej biografii poety. Z Wilna wyjechał najpierw do Petersburga, a następnie do Odessy i Moskwy. Tu zetknął się z rosyjskim życiem literackim oraz działalnością spiskową. Zaprzyjaźnił się z literatami – spiskowcami: z Kondratijem Rylejewem, Aleksandrem Bestużewem, a także z Aleksandrem Puszkinem, Nikołajem Polewojem i innymi. Bywał w salonach rosyjskiej elity intelektualnej, gdzie zasłynął jako wybitny improwizator. W czasie wycieczki na Krym (lato 1825) miał okazję zetknąć się z kulturą orientalną i egzotycznym krajobrazem Wschodu. Wszystko to wpłynęło na poszerzenie jego wyobraźni i wrażliwości literackiej. Z bliska także mógł obserwować potężną machinę carskiego despotyzmu. W warunkach rosyjskich Mickiewicz dojrzał ideowo i ukształtował się jako romantyczny poeta narodowy. Doświadczenia okresu rosyjskiego zaowocowały kolejno Sonetami (1826), Konradem Wallenrodem (1828), a w dalszej kolejności Dziadów częścią III z nasyconym rosyjskimi realiami Ustępem i wierszem Do przyjaciół Moskali (1832).

Romantyczne podróże
W maju 1829 r. poecie udało się opuścić Rosję i rozpocząć prawie dwuletnią wędrówkę po Europie. Z Petersburga trasa prowadziła przez Hamburg, Berlin (tu słuchał wykładów Hegla), Drezno, Pragę, Karlove Vary (spotkanie z Antonim Odyńcem, towarzyszem dalszej podróży), Weimar (słynna wizyta u Goethego), Bonn (wizyta u Augusta W. Schlegla), Szwajcarię, przełęcz Spluegen – do Wenecji, Florencji, Rzymu (miłość do hrabianki Ankwiczówny), Neapolu. Następnie na Sycylię, a stąd do Genewy (spotkanie z Zygmuntem Krasińskim, wycieczka w Alpy) i z powrotem do Rzymu (przeżycia religijne), dokąd w grudniu 1830 r. dotarła do niego wiadomość o wybuchu powstania w Warszawie.

Próba przyłączenia się do powstania
Romantyczna wędrówka, stanowiąca kolejny charakterystyczny rys biografii poety, została zakończona. Mickiewicz zdecydował się wracać do ojczyzny z zamiarem przyłączenia się do powstania. W czerwcu 1831 r. przybył do Paryża, skąd pod przybranym nazwiskiem (Adam Muhl) został skierowany przez Legację Polską (przedstawicielstwo rządu powstańczego) do Warszawy. W sierpniu dotarł do Wielkopolski. Wobec wyraźnych oznak zbliżającej się klęski zrezygnował z zamiaru przedostania się do Królestwa. Gotowość wzięcia udziału w walce zbrojnej o niepodległość oraz związane z tym przeżycia – to dalszy znamienny rys biografii romantycznego poety. Literackim rezultatem tych doświadczeń stały się m. in. napisane w 1831 r. wiersze o tematyce powstańczej: Śmierć pułkownika, Nocleg, Reduta Ordona. Według relacji pamiętnikarskiej wyglądał wtedy następująco: „brunet, oczy ciemnozielone, włosy czarne, nos piękny, w ustach częsty grymas, a że nosi po parysku brodę, więc się wydaje jak uczony Żyd. Fizjonomia nic nie pokazuje, często zamyślony, a rzadko wesoły, liberalista wielki, głęboko uczony”. (A. Turno, zapis w pamiętniku pod datą 25 grudnia 1831).

Emigracja
Wyjeżdżając z gościnnej Wielkopolski do Drezna, poeta podzielił losy wielu rozbitków powstania i rozpoczął kolejny, typowy rozdział swojej biografii – przymusową wieloletnią emigrację. W atmosferze klęski powstania stworzył w Dreźnie w 1832 r. swoje główne dzieło romantyczne – Dziadów część III. 31 lipca 1832 r. przybył z Drezna do Paryża, gdzie z niewielkimi przerwami spędził resztę tułaczego życia. Wkrótce po przyjeździe nawiązał bliskie stosunki z francuskim środowiskiem artystycznym i intelektualnym. Odnowił także znajomość z poznanym jeszcze w Wilnie Słowackim. Włączył się także aktywnie w życie emigracji, chcąc przygotować się do powrotu do kraju. Przewidując rychły wybuch ogólnoeuropejskiej rewolucji, sądził, podobnie jak cała emigracja, że pobyt na obczyźnie nie potrwa długo. Głównymi utworami związanymi z tą działalnością poety stały się Księgi narodu polskiego i Księgi pielgrzymstwa polskiego (1832) oraz artykuły ogłaszane w „Pielgrzymie Polskim”, którego przez pewien okres był także głównym redaktorem (kwiecień – czerwiec 1833). Zmęczony emigracyjnym życiem oraz rozczarowany wobec monarchistycznej Europy, poddawany wraz z całą emigracją różnym zakazom i szykanom (m. in. zakaz przenoszenia się z miejsca na miejsce), wskrzesił wartość narodowej historii, tworząc Pana Tadeusza (1833, wyd. 1834).

Zagłębiał się w lektury dzieł mistycznych, czego owocem stał się m. in. cykl uniwersalnych aforyzmów zatytułowany Zdania i uwagi (1833 – 1834). W 1834 r. ożenił się z córką słynnej ówczesnej polskiej pianistki Marii Szymanowskiej, która urodziła mu sześcioro dzieci. Trudna sytuacja materialna zmusiła poetę do napisania po francusku dwu dramatów (Konfederatów barskich i Jakuba Jasińskiego,1836), przeznaczonych dla francuskiego teatru, których jednak nie udało się wystawić. Na rok akademicki 1839/1840 przeniósł się więc do szwajcarskiej Lozanny, gdzie otrzymał stanowisko profesora literatury łacińskiej. Tutaj stworzył też cykl liryków, zwanych lozańskimi (Gdy tu mój trup, Nad wodą wielką i czystą, Snuć miłość, Polały się łzy). Rozwinięte poczucie obowiązków patriotyczno-politycznych skłoniło go jednak do przerwania pracy w Lozannie i objęcia w 1840 r. nowo utworzonej katedry literatur słowiańskich w College de France w Paryżu. Jako profesor slawista pracował tutaj cztery lata. Wspólnie z francuskimi historykami – Julesem Micheletem i Edgarem Quinetem – reprezentował grono demokratycznej i postępowej profesury. Jego wykłady cieszyły się ogromną popularnością zarówno wśród Polaków, jak i cudzoziemców. Poeta przekazywał nie tylko wiedzę o kulturach słowiańskich, ale także propagował antymonarchistyczne idee napoleońskie, a następnie mistyczną naukę Andrzeja Towiańskiego. W związku z propagowaniem dyskusyjnych poglądów Towiańskiego, w 1844 r. jego działalność profesorska została przez władze francuskie zawieszona.

Ostatnia próba walki o Polskę
Swoje nadzieje polityczne na odzyskanie przez Polskę niepodległości związał Mickiewicz z osobą Napoleona III oraz rozpoczętą w 1854 r. wojną między Francją, Anglią i Rosją (tzw. wojna krymska). Po śmierci żony zostawił nieletnie dzieci w Paryżu i jesienią 1855 r. wyjechał do Konstantynopola (Istambułu), by swoim autorytetem wesprzeć akcję formowania tutaj oddziałów tzw. Kozaków otomańskich, którzy mieli wziąć udział w walce z Rosją. Rozgoryczony politycznymi tarciami, zmęczony psychicznie i fizycznie uległ niespodziewanie atakowi cholery.

Zmarł 26 listopada 1855r. Jego śmierć wywołała ogromną konsternację i żałobę wśród Polaków oraz wszystkich narodów słowiańskich, dostrzegających w nim swego duchowego przywódcę. Po upływie kilku miesięcy zwłoki poety przewieziono do Paryża i złożono na cmentarzu polskim w Montmorency. W roku 1890 sprowadzono je na Wawel. Dzieło poety stało się trwałą częścią naszej świadomości narodowej. Jego utwory towarzyszącą nam od dzieciństwa. Są nieustannie wznawiane i komentowane. Przełożono je niemalże na wszystkie języki świata. W Nowogródku, Wilnie, Paryżu, Istambule, Śmiełowie i Warszawie otwarto także muzea lub stałe ekspozycje poświęcone jego twórczości i postaci.

mgr Krystyna Kosel